Ervaringskennis in de jeugdhulp

Tweede kans

Wat betekende de opleiding voor jullie?

Belinda: Ik ben een andere Belinda geworden door de opleiding. In het begin was ik onzeker of ik het wel zou kunnen, maar naarmate de opleiding vorderde kreeg ik meer zelfvertrouwen. Het besef dat ik anderen nu kan helpen vanuit mijn eigen ervaringen sterkt mij. Het werkt zelfs therapeutisch om het negatieve dat ik heb meegemaakt om te zetten in iets positiefs. Ik heb me heel erg ingezet om het einde van de opleiding te halen. Dat deze kans op zelfontplooiing nu wegvalt voor anderen, vind ik bijzonder jammer.

Jonah: Tijdens haar opleiding liep Belinda stage bij ons in dagcentrum De Totem. Dit zorgde er enerzijds voor dat zij kon groeien in haar rol als ervaringsdeskundige. Anderzijds werden wij als team en als individu uitgedaagd om onszelf in vraag te stellen en samen met haar de zoektocht aan te gaan. Haar aanwezigheid heeft iets losgemaakt bij elk van ons en werd als bijzonder aanvullend en ondersteunend ervaren. Zo liet ze collega’s bijvoorbeeld inzien dat ouders vaak tot meer in staat zijn dan wat we als begeleiders opmerken. Ze hamerde ook heel hard op het feit om van mens tot mens in verbinding te gaan met de personen die je ontmoet tijdens een begeleiding en daar de nodige tijd en ruimte voor te nemen. Soms zijn wij als hulpverleners geneigd om jongeren of ouders in een ‘hulpbehoevende’ positie te zetten, waardoor we er – niet altijd moedwillig – van uitgaan dat wij hen hulp moet bieden en dat zij onze ondersteuning nodig hebben. Mede door de aanwezigheid van Belinda werd de focus in ons team geleidelijk aan verlegd van het voorkauwen van oplossingen naar het geloof in de krachten en de mogelijke oplossingen die reeds in elke persoon aanwezig zijn.

De aanwezigheid van Belinda hielp ons eveneens in ons bewustwordingsproces rond ‘stereotypering’. Het is eigen aan de mens dat we vooroordelen hebben en we nog veel te snel en al te vaak een label op iemand willen plakken, of in ergere mate mensen gaan discrimineren op basis van bepaalde eigenschappen. In de eerste plaats is het belangrijk om je eigen vooroordelen te herkennen en ook te erkennen dat echt iedereen er last kan van hebben. Vooroordelen kunnen ons gedrag beïnvloeden. Je alleen al daarvan bewust zijn, kan je als persoon een flink stuk vooruithelpen. Belinda hielp ons nog meer het belang van gelijkwaardigheid in te zien. Gelijkwaardigheid zorgt ervoor dat je elkaar begrijpt in een gesprek en er vanuit wederzijds respect en waardering gepraat kan worden. Ondertussen zijn we tot het inzicht gekomen dat elk van ons ervaringskennis heeft en die kennis ook meer mag aanwenden, naast de theoretische kennis die we vaak opdoen via opleidingen en vormingen. Een ervaringsdeskundige in je team daagt je volgens mij uit om vanuit authenticiteit te durven vertrekken in je job.

“Ik ben een andere Belinda geworden door de opleiding. In het begin was ik onzeker of ik het wel zou kunnen, maar naarmate de opleiding vorderde kreeg ik meer zelfvertrouwen. Het besef dat ik anderen nu kan helpen vanuit mijn eigen ervaringen sterkt mij. Het werkt zelfs therapeutisch om het negatieve dat ik heb meegemaakt om te zetten in iets positiefs. Ik heb me heel erg ingezet om het einde van de opleiding te halen. Dat deze kans op zelfontplooiing nu wegvalt voor anderen, vind ik bijzonder jammer.”

Troeven

Over welke troeven beschikt een ervaringsdeskundige?

Belinda: Door mijn achtergrond en houding merkte ik al snel dat ik makkelijk contact kon leggen met sommige ouders en jongeren. Daarnaast kreeg ik vanuit de opleiding de juiste handvaten aangereikt om ook constructief in gesprek te gaan. Omgekeerd hebben mensen soms ook sneller het gevoel hun ei bij mij kwijt te kunnen omdat ik niet de titel van hulpverlener draag. Ik word vaak beschouwd als één van hen.

Ik kreeg van bij de start heel veel vertrouwen van de organisatie en had evenveel toegang tot informatie als de andere teamleden. Ik kreeg ook alle tijd om bij ouders langs te gaan en stond hierin niet onder tijdsdruk, wat toch nodig is om echt tot een gesprek te komen. Wanneer ik in interactie treed met professionals buiten de organisatie merk ik soms nog wel drempels. Niet elke professional kan even goed buiten de lijntjes kleuren of out of the box denken. Doelen stellen vanuit het perspectief van de ouders is voor hen bijvoorbeeld soms vreemd terwijl dat voor mij logisch lijkt. De vraag of bepaalde afspraken wel haalbaar zijn voor gezinnen is toch essentieel om te kunnen slagen.

Jonah: Een ervaringsdeskundige beschouw ik als een verrijking van en voor je team. Naar mijn persoonlijke mening wordt de rol van een ervaringsdeskundige nog te weinig gewaardeerd. Ik vind het ontzettend belangrijk om de persoon die deze functie belichaamt als een volwaardige collega te aanzien en te vertrekken vanuit een gedeelde verantwoordelijkheid. Concreet betekent dit bijvoorbeeld dat Belinda mee aansluit op teamvergaderingen, clïentbesprekingen en recht heeft op opleiding, coaching en vorming. Samen proberen we een kwaliteitsvolle ondersteuning aan te bieden aan mensen in een kwetsbare positie.

Een ervaringsdeskundige daagt je team ook uit om zaken vanuit een ander perspectief, vanuit een andere bril te bekijken. Het doet je stilstaan en nadenken over zaken, waarmee we soms minder vertrouwd zijn of situaties die voor ons zo evident lijken en voor een ander juist niet. Wat betekent het bijvoorbeeld voor een jongere om in een maatschappelijk kwetsbare context op te groeien? Wat doet het met een jongere als hij niet weet hoe hij ’s avonds zijn ouders zal aantreffen? Wat is het om de week te moeten rondkomen zonder geld? Wat betekent het tout court om benadeeld te worden door je omgeving en de maatschappij? … Het leert je genuanceerd kijken naar een bepaalde situatie en helpt je organisatie om in verbinding te gaan met de mensen die wij dagdagelijks ontmoeten. En laat verbinden nu net de basis zijn waarrond het in hulpverlenen allemaal draait. Ik geloof heel hard in de co-creatie tussen ervaringskennis en professionele kennis. Ik benoem het graag als een vorm van kruisbestuiving, het samengaan van verschillende kennisvormen die kunnen ingezet worden in het bieden van kwaliteitsvolle ondersteuning. Als het van mij afhangt mag er ook afgestapt worden van het idee om een onderscheid te maken tussen de rol van de ervaringswerker en die van de professional. Schuilt er niet in elk van ons een beetje ervaringsdeskundigheid? En volgens mij kunnen ervaringsdeskundigen ook wel de nodige professionaliteit aan de dag leggen.

Toekomst

Krijgen ervaringsdeskundigen voldoende kansen?

Belinda: Dat denk ik niet. Ten eerste is er nu dus het verdwijnen van de subsidie. Daarnaast zijn er van de 15 cursisten waarmee ik gestart ben maar 2 effectief aan de slag, en dat heeft niet te maken met hun kwaliteiten. Organisaties moeten ook durven kiezen om in ervaringsdeskundigen te investeren. Ze moeten de meerwaarde ervan inzien en er tijd en ruimte willen voor vrijmaken.

Jonah: Zoals Belinda al zei moeten beleidsmakers en de mensen die organisaties besturen meer durven inzetten op ervaringsdeskundigheid. Eens de keuze is gemaakt moeten de collega’s op de werkvloer daar ook voor openstaan. Zo praat Belinda bijvoorbeeld vaak met volle overtuiging en in haar sappig dialect, wat voor nieuwe collega’s soms even wennen is. Eens je echter de tijd neemt om te luisteren, zonder je meteen aangevallen te voelen, ga je inzien dat er vaak waarheid zit in die overtuiging. Ze helpt om de goede intenties die soms achter het gedrag van ouders zitten bloot te leggen. Hierdoor kan je beter aansluiten en inzetten op die intenties en van daaruit vertrekken in je gesprek met de ouders.

Wat moet er nu gebeuren?

Belinda: Er moet opnieuw geld vrijgemaakt worden voor die opleiding natuurlijk!

Jonah: En er moet daarbovenop aandacht zijn voor het algemeen belang van ervaringskennis bij elke begeleider. Opgedane ervaringen mogen niet weggeveegd worden met theoretische kennis maar moeten aanvullend als extra troeven gezien worden om op een authentieke manier in relatie te gaan met jongeren en gezinnen. Dit vraagt een gezonde verhouding als begeleider met jezelf en je ervaring.

‍