Achtergrond
Dag Riyad, bedankt om met ons in dialoog te gaan over de positie van de islam binnen de context van de Vlaamse jeugdhulp. Kan je ons eerst iets meer vertellen over wie jij bent?
Jazeker, mijn naam is Rogiest Riyad Georges Hubert en laten we eerst en vooral eens stilstaan bij deze naam. De naam ‘Rogiest’ komt van mijn vader, een geboren en getogen Gentenaar. Hij was de oudste broer in een gezin met negen kinderen. Net zoals bij vele Belgische gezinnen in die tijd moest mijn vader op relatief jonge leeftijd zijn verantwoordelijkheid nemen en ging hij vanaf zijn 14 jaar werken.
De namen ‘Georges (afgeleid van Georgettes)’ en ‘Hubert’ komen respectievelijk van mijn grootmoeder en grootvader die heel christelijk waren en beide wereldoorlogen hadden meegemaakt. Omdat dit gangbaar was in zijn jeugd moest mijn vader – hoewel hij niet overtuigd was van zijn geloof - naar de kerk. Hij werd daarnaast ook beïnvloed door de secularisatie die in deze periode zijn bloei kende in West-Europa. ‘Riyad’ tenslotte is dan weer een Arabische/islamitische naam die ik heb gekregen van mijn moeder. Zij is van Algerijnse afkomst is en werd islamitisch opgevoed door haar grootmoeder in Algerije.
Ik heb het geluk gehad om relatief harmonieus op te groeien tussen beide culturen, zijnde de Vlaams-christelijke roots van mijn vader en de Arabisch-islamitische roots van mijn moeder. Zelf heb ik de vrije keuze gehad om hierin mijn eigen weg te kiezen. Maatschappelijk ervaarde ik wel veel tegenstellingen en werd ik zelf geregeld het slachtoffer van racisme en discriminatie. Ik zag culturen vaak botsen en ik merkte dat er weinig begrip was voor elkaar. Hierdoor verkeerde ik in mijn tienerjaren in een identiteitscrisis. Door de context waarin ik toen leefde, koos ik ervoor om de islam actief te gaan beleven. Toen ik vijftien jaar oud was begon ik het dagelijks gebed uit te voeren. Ik las boeken over de islam en had voor het eerst een doelstelling in mijn leven, wist precies wie ik was en waar ik naartoe wilde gaan.
Waarom koos jij voor de islam als religie? Had het anders ook gekund? Wat heeft jou toen overtuigd?
Het had zeker anders gekund. Mocht Vlaanderen minder geseculariseerd zijn, dan had ik mij, gezien mijn achtergrond, misschien wel verdiept in het christendom. Ik was op zoek naar een leidraad in mijn puberteit. Ik woonde naast een kerkplein, maar de kerken liepen leeg. Uiteindelijk kwam ik via vrienden in contact met de islam. Mijn vader was toen niet gelovig en vermits mijn moeder moslima is voelde die religie voor mij vertrouwd. Het was een beetje als thuiskomen.
Had je evengoed voor een filosofie kunnen kiezen als een religie?
Achteraf gezien had dat misschien gekund, maar daar had ik op dat moment helemaal geen connectie mee, dat was me onbekend.
Radicaliseren
Probeerde iemand jou ooit te radicaliseren?
Neen, maar de eerste geschriften waar ik mee in contact kwam waren erg orthodox waardoor ik in het begin ook heel strikt was. Op vandaag bewandel ik veel meer de gulden middenweg. Zo zal ik zelf geen alcohol drinken maar wel bijvoorbeeld de cafetaria na een voetbalmatch bezoeken met het oog op sociale interactie, met een frisdrankje in de hand weliswaar. De juiste ingesteldheid is voor mij belangrijker dan je volledig blind te gaan staren op regels.
Wat zou je zeggen aan een jongere die in contact staat of beïnvloed wordt door radicale moslims?
Ik hou daar volledige lezingen over, het is wat moeilijk om dat in één zin samen te vatten. Ik kan alvast zeggen dat radicalisme niks met islam te maken heeft. Verder leert een simpele geschiedenisles dat radicalisering deel uitmaakt van een politieke agenda. Mijn aanpak is drieledig (naast nadruk op het menselijk aspect): een geschiedenisles, een deel politieke duiding en een stuk toelichting bij de Koran zelf.
Hoe kunnen begeleiders best reageren in zo een situatie?
Daar zit vaak de moeilijkheid omdat moslimjongeren het niet zullen pikken dat een ongelovige uitspraken doet over de islam. Je kan als ongelovige wel met vragen werken, bijvoorbeeld ‘Staat er in de Koran dat je mag doden?’, zonder het antwoord te gaan benoemen. Je kan je daarnaast natuurlijk ook wel beroepen op het menselijke aspect (wat zou je moeder ervan vinden, of wat zou je ervan vinden mocht je broer radicaliseren) en je kan het politieke en geschiedkundige aspect gaan duiden. Voor bespreking van het religieuze aspect zelf schakel je echter best een expert in die op dit domein wel geloofwaardigheid heeft ten opzichte van de jongere.
Wie zijn volgens jou de jongeren die radicaliseren?
Als je kijkt naar hun profiel zijn dit jongeren die eerder aan de zijlijn van de maatschappij staan. Ze hebben vaak een crimineel verleden, zitten in een identiteitscrisis, voelen zich niet thuis. Er zit meestal een ganse weg van tegenslagen achter. Ze worden geronseld door criminele en extreme politieke actoren die zelf de islam gaan instrumentaliseren om hun agenda te dienen. De context van die kwetsbare jongeren wordt te snel vergeten.
Verschillen en gelijkenissen
Bestaat er zoiets als ‘de moslim’ en wie is dit dan?
Dé moslim bestaat volgens mij niet. De islam, als religie bestaat dan weer wel. Je hebt veel verschillen tussen moslims, in de manier waarop ze de islam beleven en naleven.
Hoe bepalend is je religie voor jou? Meet je er elke stap in je leven aan af?
Voor mij is dat persoonlijk inderdaad zo, wat niet wil zeggen dat dit voor iedere moslim zo moet zijn of dat ik zelf in mijn omgang geen water bij de wijn doe. Het menselijk aspect speelt ook mee en ik pas mij dagelijks aan aan mijn omgeving en de realiteit van de dag. Ik had het hierboven bijvoorbeeld al over een cafetariabezoek maar even terug heb ik ook een dienst bijgewoond van een overleden familielid die gecremeerd werd, iets wat volgens de islam eigenlijk niet zou mogen. Ik weet heel goed wat mag en wat niet mag volgens de Koran maar de realiteit van vandaag is niet dezelfde als de realiteit zoals die vroeger was. Je kan dus niet alles uit de Koran zomaar klakkeloos op vandaag gaan toepassen.
Wat zijn de grootste tegenstellingen tussen islam en de Vlaamse cultuur?
Het grootste verschil is dat de Vlaamse cultuur de laatste honderd jaar enorm veranderd is en de islam hetzelfde is gebleven. De Vlaamse cultuur zag het gezin als de hoeksteen van de maatschappij, plaatste eerlijkheid en hard werken centraal. Dat zijn allemaal zaken waar de islam op vandaag nog steeds op stoelt. Om het gezin te beschermen en om eerlijkheid voorop te plaatsen is seksuele vrijheid bijvoorbeeld vanuit de islam niet gewenst. Het hebben van minnaars of minnaressen en homoseksualiteit liggen vanuit die optiek moeilijk terwijl ze in de Vlaamse cultuur op vandaag op zich wel aanvaard worden. Dit wil daarom echter niet zeggen dat je hier als moslim geen begrip kan voor opbrengen. Het is niet omdat je zelf een overtuiging hebt dat iemand anders geen andere overtuiging zou mogen hebben. Als moslim moet je bijvoorbeeld in de eerste plaats je kind altijd als je kind blijven beschouwen. Het is dus niet zo dat je een kind niet meer zou mogen graag zien omdat het homoseksueel is, hier zit een groot verschil tussen religie en wat in sommige moslimlanden in de praktijk toegepast wordt.
Wat weten de meeste Vlamingen niet over de islam?
Meestal zal een Vlaming slechts via de media, en vaak met negatieve zaken, in aanraking komen met de islam. Wat je moet weten is dat de islam hoofdzakelijk dezelfde kernboodschap heeft als andere religies: wees een goed mens met een hoge ethische moraal. De profeet Mohammed (vrede zij met hem) richtte zich destijds eerst lange tijd op de ontwikkeling van normen en waarden te Mekka, dertien jaar lang, waarbij hij ook pleitte voor rechten voor vrouwen en de afschaffing van slavernij. In die tijd ondenkbaar. Pas na dertien jaar focus op gedrag, normen en waarden, werden zijn betogen omgezet in regels om naar te leven te Medina waar hij na zijn emigratie verantwoordelijk was over een gemeenschap. Bij het omzetten van zijn betogen naar die regels werd getracht toentertijd rekening te houden met iedereen van de gemeenschap die lokaal betrokken was, ook christenen en joden. Hij probeerde er met andere woorden een gedeelde ideale maatschappij op te bouwen in een gegeven context. Wat werd vastgelegd stond in het teken van een goed mens te zijn met een hoge ethische moraal. Vasten, bidden, armen steunen worden allemaal als middelen gezien om aan het eigen karakter te werken in dienst hiervan.
Ik vroeg je al naar de verschillen maar op welke vlakken is de islam wel verenigbaar met de Vlaamse cultuur?
De islam kan eigenlijk in elk land en in elke cultuur beoefend worden. Het is ook niet zo dat de islam zich boven de vigerende wetten kan gaan stellen. Zo leert de islam ons dat elke moslim zich moet onderwerpen aan de overheid van het land waarin hij vertoeft. Als we kijken naar de Vlaamse overheid dan zie ik daar veel gelijkenissen met wat vanuit de islam als belangrijk wordt beschouwd: het belang van gezondheidszorg, herverdelen van goederen, mensenrechten en democratie zijn allemaal zaken die we gemeen hebben. Helaas zal je zien dat, hoewel de islam al deze zaken verkondigt, in veel moslimlanden men het hier niet zo nauw mee neemt. Je zou dus kunnen zeggen dat de vrijere Vlaamse cultuur eigenlijk veel meer recht doet aan de islam dan veel moslimlanden en dus zelfs een betere basis is om de islam ten volle te kunnen beoefenen. Ik vind het prachtig dat vluchtelingen in België bijvoorbeeld papieren kunnen krijgen na enige tijd en ook recht kunnen krijgen op een leefloon, studeren en kunnen gaan bijdragen aan de maatschappij. Tegelijk vind ik dat niet gratuit mag omgegaan worden met dit geschenk. Als je weet hoe in bepaalde landen met vluchtelingen wordt omgegaan moet je ook goed beseffen dat je deze kansen niet mag verprutsen. Ik geef je nog een quote mee van de Egyptische geleerde Mohammed Abduh ( 19e – 20ste eeuw) die Europa had bezocht, hij zei ‘Ik heb er de islam gezien maar geen moslims en hier zie ik moslims maar geen islam’.
Netwerk islamexperten
Je werd na de aanslagen in 2016 ingeschakeld in een netwerk van islamexperten in Vlaanderen, kan je daar iets meer over vertellen?
Na onder andere de aanslagen in Zaventem in 2016 besliste de overheid een netwerk op te richten om radicalisering tegen te gaan. Toen we aan de slag gingen stelden we eigenlijk al snel vast dat er in de meeste gevallen helemaal geen sprake was van radicalisering bij de jongeren die hiervan verdacht werden. Vaak ging het om misbegrip of angst bij leerkrachten. Leerlingen die op vaste momenten gingen bidden, meisjes die niet wouden zwemmen enzoverder waren soms al genoeg om in paniek te schieten. Het eerste werk was dus om dit uit te klaren en nuance te brengen waar nodig. Daarnaast gingen we ook steeds vaker preventief werken en bijvoorbeeld in scholen gaan praten over diversiteit, identiteit, discriminatie, de geschiedenis van de islam, politieke contexten enzoverder. Belangrijk hierbij vind ik de mogelijkheid tot dissensus: we moeten het niet allemaal eens zijn met elkaar maar we moeten wel openstaan voor mekaar en met elkaar durven praten. Enkel door te praten kunnen we weten of we gedrag juist interpreteren of niet. Op vandaag krijg ik nog geregeld telefoontjes van scholen wanneer het moeilijk loopt met een jongere. Bijvoorbeeld een jongere die zich vijandig opstelt tegenover homoseksuelen. Vaak ga ik dan eerst voor de ganse klas een lezing geven zodat de jongere zich al een beeld kan schetsen van wie ik ben om dan later met de jongere apart eens te praten over wat moeilijk is voor hem. Het grotere doel is hierbij om mensen dichter mij mekaar te brengen als een brugfiguur. Ik ga daarnaast regionaal ook als vrijwilliger geregeld lezingen geven over de islam wanneer men mij dit vraagt.
Bedankt Riyad voor dit gesprek!
Benjamien Calsyn I Jo-In
