Wachtkamer in de natuur
Het is voor iedereen belangrijk om regelmatig de natuur in te trekken, maar in het bijzonder voor kwetsbare doelgroepen. Daarom is het Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin in 2019 een samenwerking aangegaan met het Agentschap Natuur en Bos om meer welzijnsgroen te realiseren in de omgeving van zorgvoorzieningen.
Het AZ Sint-Lucas in Brugge gaf het afgelopen jaar al het goede voorbeeld met de ontwikkeling van een eerste wachtkamer in de natuur. Het grenst aan de Steenbrugse Bosjes en de Assebroekse Meersen, twee prachtige natuurgebieden. Aan de wachtkamer starten drie bewegwijzerde wandellussen van 20 minuten tot één uur. De korte wandeling is toegankelijk voor rolstoelen en er staan banken om even uit te rusten. Er werden ook gebeeldhouwde banken opgesteld in een cirkel en stiltehoekjes, als een echte ‘wachtkamer in de natuur’. Patiënten of bezoekers kunnen dus in het groen wachten in plaats van binnen in het ziekenhuis, medewerkers kunnen er hun middagpauze houden of met hun leidinggevende een gesprek in openlucht voeren. Zelfs gesprekstherapie al wandelend is er mogelijk.
Het is voor iedereen belangrijk om regelmatig de natuur in te trekken, maar in het bijzonder voor kwetsbare doelgroepen.
Hans De Schryver van het Agentschap Natuur en Bos van de entiteit gebiedsgerichte werking: “Vorig jaar deden we een eerste projectoproep waarin we zorgvoorzieningen opriepen om de stukjes groen die rond de gebouwen liggen meer ‘beleefbaar’ te maken. Wie daarbij ook een lokale samenwerking aangaat met de buurt, oog heeft voor biodiversiteit of zorgt voor meer natuur waar er nog maar weinig groen is, maakt meer kans op subsidie. Heel wat zorgvoorzieningen liggen op oudere, parkachtige sites, maar maken daar niet altijd gebruik van. We proberen hen aan te moedigen om ingrepen te doen die mensen weer dichter bij de natuur brengen: aangepaste beplanting, schaduwhoekjes voorzien met zitbanken onder bomen, een poel aanleggen waar waterplanten kunnen groeien en kikkers kunnen wonen, eens stukje groen laten verwilderen tot een kleine wildernis met bloemen, of een insectenhotel plaatsen.”
Op zoek naar groen in eigen omgeving
Myriam De Bie is een collega van Hans en zit in het team Natuuroplossingen. Zij ziet het belang van groen en biodiversiteit nu volop bevestigd. “Nu iedereen ‘in zijn kot’ moet blijven, gaan we met z’n allen op zoek naar groen in onze eigen buurt. Idealiter zien mensen groen wanneer ze ’s morgens de gordijnen openen, fietsen of wandelen ze even later langs een groen lint naar hun werk, en in het weekend kunnen ze wat verder van huis naar de grotere natuurgebieden om zowel fysiek als mentaal tot rust te komen. Door groene linten tussen verschillende groene plekjes gaan we versnippering tegen en dragen we ook bij tot een sterkere biodiversiteit, tot een robuustere natuur.”
Er is in de zorg nog heel veel ruimte voor verbetering wat betreft het groen rond de voorzieningen, weet Myriam. “Sommigen zijn al op de kar gesprongen, maar er is veel ruimte, en die biedt meer mogelijkheden dan die nu maar gebruikt worden. De Vlaming houdt van tuinieren, maar vanuit het Agentschap Natuur en Bos streven we niet naar klassieke perkjes. In het kader van een betere biodiversiteit zien we liever kleine stukjes wildernis of wilde bloemenweides. In bloemrijk grasland kan je perfect paadjes maaien, dat is heel aangenaam om in te wandelen. In Antwerpen gaf een woonzorgcentrum waar mensen met dementie verblijven al een mooi voorbeeld: ze plantten dahlia’s langs een wandelpad. Die bloemen uit vervlogen tijden roepen bij die mensen herinneringen aan hun jeugd op.”
Heel wat zorgvoorzieningen liggen op oudere, parkachtige sites, maar maken daar niet altijd gebruik van.
Van klassieke perkjes naar bloemenweides vol vlinders
Sven Kemland staat in voor de infrastructuur in onder andere psychiatrisch ziekenhuis Bethanië in Zoersel. “De afgelopen jaren hebben we heel wat ingrepen gedaan op ons terrein. We braken al drie oudere gebouwen af, en binnenkort volgen er nog vijf. De vrijgekomen ruimte wordt ingepalmd door groen, en zal een groene gordel vormen tussen de overgebleven gebouwen die verderop aansluiting vindt met de gemeenschap langs het gemeentehuis.”
De natuur rond Bethanië kent ook een evolutie van het klassieke gazon naar een andere groene invulling. “Gazon vraagt veel maaiwerk en is best arbeidsintensief om te onderhouden”, legt Sven uit. “Daarnaast merken we ook dat ons klimaat verandert. Gazon en een aantal haagsoorten hebben het de laatste jaren moeilijk om te overleven en vragen véél extra aandacht. Daarom schakelen we stilaan over op één- en meerjarige bloemenweides. Deze trekken bijen en vlinders aan, maar ook bewoners en bezoekers van onze campus weten de bloemen te appreciëren. Bepaalde kolonies van vlinders op de Kalmthoutse heide en het militair domein in Malle kunnen elkaar niet ontmoeten vanwege de vliegafstand. Onze campus kan vanaf nu dienen als ontmoetingsplaats.”
Verwondering tegen vervreemding
Hildegard Van Looveren en Bie Stoops werken in het natuuratelier van Bethanië. “We werken herstelgericht en benaderen mensen in functie van persoonlijke en sociale groei. We denken daarbij niet in termen van ‘hoeveel kost de zorg’ en ‘hoeveel kost investeren in natuur’? Inzetten op natuur helpt vervreemding tegen te gaan”, vertelt Hildegard. “De laagdrempeligheid van het natuuratelier zoals zorgen voor een plantje, het zien groeien, vogels voederen en observeren in de winter… kan zelfs bij de meest kwetsbaren verwondering wekken. Het werk in het groen brengt mensen in een flow en doet hen hun zorgen even vergeten. Het maakt hen ‘gezond moe’ en geeft hen het gevoel iets van betekenis te kunnen doen.”
“Het werken met natuur en dieren zorgt ook voor verbinding met de buitenwereld”, vullen Dries en Jef aan. “De ezelwandelingen in het bos worden vaak onderbroken om in te gaan op andere bezoekers van het bos die de dieren willen strelen en een babbeltje willen slaan. De knuffelstal krijgt bezoekers van zowel binnen als buiten het domein. Op woensdagnamiddag zijn het vaak ook kinderen en hun gezinnen die zich op een spontane manier mengen tussen mensen met een psychische kwetsbaarheid. Het gaat allemaal als vanzelf en wordt normaal bevonden, wat erg destigmatiserend werkt voor onze patiënten.”
Verbinding met de samenleving
Recent bouwden patiënten in het speeltuintje een ‘wiglo’, een hut van wilgentakken. “Een fijne plek voor KOPP-kinderen (kinderen van ouders met een psychiatrische problematiek) wanneer ze op bezoek komen”, vindt Hildegard. “Daarnaast zijn er nog een boel initiatieven die zorgen voor meer verbinding met de samenleving. Er werd een wandeling uitgestippeld waarbij een verkiezing van de mooiste boom gehouden werd. Deze wandeling werd ook toegevoegd aan het wandelknooppuntennetwerk waardoor er nog steeds mensen van buiten de voorzieningen in onze buurt komen wandelen. In het bos maakten we ook een stille ruimte met therapiekuil die gebruikt wordt als relaxatie- en meditatieplek, zowel door onze patiënten als door toevallige passanten. Therapie gebeurt ook steeds meer buiten al wandelend, dan zittend aan een bureau binnen.”
Nu iedereen ‘in zijn kot’ moet blijven, gaan we met z’n allen op zoek naar groen in onze eigen buurt.
Patiënten van PZ Bethanië werken niet alleen op het terrein van de voorziening zelf in het groen. Wekelijks werken ze ook mee op het bedrijf van zorgboeren, een initiatief gecoördineerd door Groene Zorg. Patiënten kunnen al dan niet onder een AMA-statuut (arbeidsmatige activiteiten) werken in tuinen en parken van voorzieningen en organisaties in de buurt. “Daarnaast helpen mensen met een psychische kwetsbaarheid in Zorgbossen, een initiatief van de Bosgroepen. Ze helpen zo bossen van privé-eigenaars beheren en onderhouden”, legt Bie uit. “We dromen er verder nog van om te kunnen werken met alpaca’s. Dat zijn heel aaibare dieren, en wanneer mensen zich overgeven aan hun traagheid worden ze vanzelf rustiger. Door dit alles krijgen mensen weer verbinding met de natuur, leren ze nieuwe vaardigheden, doen ze sociale contacten op, bewegen ze, komen ze tot rust, vinden ze verwondering, hoop, troost, en doen ze iets wat betekenis geeft…”
‘Met de natuur bezig zijn zorgt ervoor dat ik in het moment leef’
Chris (50) is gevoelig voor psychoses. Zo kwam ze een tijd geleden in PZ Bethanië terecht. Zij ziet een duidelijk verband tussen geestelijke gezondheid en het gebrek aan verbinding: “Verbinding met jezelf, met de ander en bij uitbreiding met alles wat leeft en met de aarde.” Daarom was ze erg blij met de activiteiten die in het natuuratelier van Bethanië aangeboden werden: werken in de moestuin, groenten en fruit verwerken tot soep of confituur, kerst- of paasversiering maken met natuurlijke materialen, zorgen voor de dieren, een takkenwal vlechten rond een meditatieplek, verse muntthee maken met munt uit de tuin en het bijhorende babbeltje…
In het kader van een betere biodiversiteit zien we liever kleine stukjes wildernis of wilde bloemenweides.
“Hildegard heeft meestal wel iets in gedachten als activiteit, maar vraagt ook elke keer wat wij willen doen of waar we behoefte aan hebben. Zelf voorstellen doen moedigt ze aan. Zo zijn we op mijn voorstel begonnen met het verwerken van goudsbloemen uit de tuin tot goudsbloemcrème en maakten we ook al eens een scrub. Ook mocht ik al een paar keer een workshopje geven om medepatiënten te tonen hoe je zo’n crème maakt. Dat was voor mij een uitdaging, maar met de steun van Hildegard lukte het. Ze zoekt en vindt waar mijn krachten en interesses liggen, en gaat daarmee aan de slag.”
Sowieso is met en in de natuur bezig zijn helend voor Chris. “Het brengt rust in mijn hoofd en het zorgt ervoor dat ik in het moment leef. Het kunnen bezig zijn met de handen en deze liefst ook nog vuil maken, verbinding voelen met de aarde, ook letterlijk. Ook het nauwer betrokken zijn bij de wisseling van de seizoenen vind ik heilzaam. En dan is er nog de verwondering voor de schoonheid, hoe vernuftig alles werkt en de kracht en veerkracht die de natuur uitstraalt. Het gezien en gehoord worden, en iets voor anderen kunnen betekenen, zijn dingen die ik in mijn jeugd gemist heb. Dat dat nu kan, draagt ook bij aan mijn herstel”, vertelt Chris nog. “Het feit dat ik op een zinvolle manier kan bezig zijn, waarbij ik zelf kan bepalen wat ‘zinvol’ voor mij inhoudt, is van groot belang voor mijn herstel. De workshops die ik mocht geven, gaven me echt meer zelfvertrouwen.”
