Welke nood?
Minderjarigen en jongeren op scharnierleeftijd betrokken in delictsituaties, krijgen te maken met politie en justitie en/ of met hulpverlening die naast elkaar hun rol vervullen. Uit jarenlange ervaring weten we dat een puur repressieve aanpak noodgedwongen de grond van de problemen, m.n. gebrekkige kwaliteit van leven, al te dikwijls onderliggend aan delictgedrag, links moet laten liggen. Onder meer het Good Lives Model toont ons nochtans dat goede levensomstandigheden een dam kunnen werpen tegen het over de schreef gaan[1]. In het advies van de Vlaamse Jeugdraad[2], dat weliswaar zeer terughoudend is voor een ketenaanpak, lezen we dat “levensomstandigheden van kinderen en jongeren bij misstappen nooit de legitimatie zijn voor individueel gedrag. Het zijn geen excuses, maar ze zijn wél een deel van de oorzaak. En voor die oorzaak hebben we als samenleving en overheid een verantwoordelijkheid”. Hulpverlening die zich op welzijn richt, zonder genoeg begrenzing of het mee aansturen op en mogelijk maken van herstel van de schade die uit het gedrag voortkomt, mist al te veel haar effect op herhaling van evt. delictgedrag.
Actoren als politie en jeugdhulp betrokken op jeugddelinquentie, konden tot nog toe op het veld nauwelijks samenwerken. Er worden al langer door alle actoren –af en toe vermeende- motieven aangegeven die een samenwerking in de weg zouden staan, zo o.m. rolvervaging, onduidelijkheid over ieders opdracht en mandaat, verwarrende perceptie vanuit jongere en context, beroepsgeheim, risico op in gedrang brengen van rechtswaarborgen, vraagstuk van netwidening op sociale controle en op definiëring van overlast, het ontbreken van aanpakken van structurele factoren die achterstellen, e.d. Deze motieven leren ons heel veel over de cruciale voorwaarden en broodnodige garanties om een lokale ketenaanpak m.b.t. jeugddelinquentie op een degelijke, doelmatige, structuur wijzigende, juridisch en ethisch correcte wijze te realiseren. De lokale ketenaanpak jeugddelinquentie wil op voornoemde motieven antwoorden formuleren en zo een kader tot ketenaanpak vastleggen. We zoeken deze antwoorden, omdat we overtuigd zijn dat samenwerken, mits een duidelijk kader en voorwaarden, een versterking van mekaars rol, opdracht en engagement kan betekenen, dit in functie van de jongere en zijn toekomst.
De ketenaanpak is dus fundamenteel mee ontstaan vanuit de vaststelling dat jongeren en jongvolwassenen een grotere kans op delict hebben als er verontrustende omgevingsfactoren zijn. Delict leidt, zonder tussenkomsten, in vele gevallen tot meer delict. Er is de spijtige vaststelling dat louter repressie en begrenzing niet kan voorkomen dat er zich nieuwe delicten voordoen.
Welk antwoord biedt de ketenaanpak Jeugddelinquentie?
In de Vlaamse oproep tot lokale ketenaanpak[3] die in 2021 werd gelanceerd en die inspiratie kon halen uit de ketenaanpak Intrafamiliaal geweld[4], werd de verwachting geformuleerd dat er een meer afgestemde samenwerking tussen welzijn, politie, justitie, lokale overheden, basisvoorzieningen als jeugd(welzijns)werk, vrije tijd, huisvesting, onderwijsverstrekkers en CLB’ s, het informele en professionele netwerk zou zijn, dit in het belang van de jongeren.
De meerwaarde van een ketenaanpak ligt in het weloverwogen en parallel inzetten op enerzijds begrenzing van gedrag op basis van tussenkomst van een maatschappelijk gemandateerde instantie én tegelijk op individueel en structureel aanpakken van de soms benarde leefomstandigheden van betrokken jongeren. Hierdoor kan een juridische opschaling, waar onnodig, ingedijkt worden. Justitiële escalatie brengt de jongeren, hun ouders en ons in bepaalde gevallen verder af van waar we willen uitkomen, van wat we wensen voor de betrokken jongeren en vooral van wat ze zelf dromen en verlangen.
Een doordachte én snelle tussenkomst is eigen aan de lokale ketenaanpak jeugddelinquentie, het elk op ons terrein bij onze maatschappelijke opdracht en deskundigheid blijven ook. Een protocol gedeeld beroepsgeheim, in alle helderheid voor de betrokken jongeren en hun evt. context, maakt deze samenwerking mee mogelijk. Daarnaast start elke samenwerking uiteraard vanuit de expliciete wil om samen te werken. Ze vertrekt vanuit een sterk bewustzijn van de eigen maatschappelijke opdracht en het eigen werkkader, vanuit een gezamenlijk geformuleerde, klare en begrijpelijke ‘waarom’ van de samenwerking. Ze begint vanuit de bereidheid om eigen visies waar nodig, te herzien, de onmisbare acties te ondernemen en structuren te voorzien om onderling vertrouwen te vergroten, een open communicatie te voeren en te zorgen voor een open feedbackcultuur. Ze streeft ernaar de grootst mogelijke transparantie te waarborgen voor de betrokken jongeren en contexten, zowel over wie welke info deelt, over wie welke rol en mandaat heeft en niet heeft, enz. Informatiedeling gebeurt maximaal in het bijzijn van de jongere en evt.de context, die zicht hebben op het waarom en op het kader van deze eventuele infodeling. Ze betracht ook signalen op een structureel niveau te vertalen.
Vlaams kader
In Vlaanderen zijn er sinds eind 2021 in 5 steden projectmatig lokale ketenaanpakken voor jeugddelinquentie erkend, dit voor de duur van 3 jaar en uit de middelen Vlaamse Veerkracht. Het gaat over de projecten FIX Genk, KOMPAS+ Antwerpen, SAMEN Mechelen, ZijDE Gent en Ju.Wel Kortriik[5]
Hoewel de ketenaanpakken eigen accenten hebben, zijn ze onderling door grootste gemene delers gekenmerkt. Ze worden opgevolgd en meegestuurd door de Vlaamse stuurgroep lokale ketenaanpak jeugddelinquentie. Ondertussen is er in de schoot van deze stuurgroep een Vlaamse richtlijn uitgewerkt[6]. Deze beschrijft “waar elke lokale ketenaanpak naar streeft en minimaal aan dient te voldoen, dit vanuit perspectief van wat noodzakelijk is voor jongeren en context. Als basis is ze geënt op de krachtlijnen van het jeugddelinquentierecht[7], de oproep lokale ketenaanpak[8]en het uitvoeringsbesluit...”. De doelstelling van een lokale ketenaanpak volgens de richtlijn is “lokaal en geïntegreerd samenwerken in een netwerk (jongere, context, lokaal bestuur, onderwijs, welzijn, jeugdwerk, huisvesting, ..., politie, parket, justitie), waarbij we vanuit gedeelde taal, visie en engagement aanklampende regie voeren... én een herstelgericht proces aangaan met de jongere en diens context...verantwoordelijkheid, kwaliteit van leven van jongeren en gezinnen te verhogen én een plek in de samenleving te bevorderen, met het oog op vreedzaam en veilig samenleven.”
De Vlaamse richtlijn geeft ook minimale verwachtingen aan t.a.v. welke jongeren worden betrokken, t.a.v. de samenwerking met partners en t.a.v. de werkingsprincipes van de ketenaanpak.
Lokale ketenaanpak Ju.Wel
De voorbije jaren sloegen in Kortrijk onze lokale overheid, o.m. het wijkgericht sociaal werk, politiezone VLAS, welzijnspartners vzw Oranjehuis en de dienst Herstelgerichte Constructieve Afhandeling COHEsie, parket en (jeugd-)rechtbank Kortrijk, justitiehuis Kortrijk, Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Mandel en Leie, CAW Zuid-West-Vlaanderen, VAPH, ...de handen in elkaar om de ketenaanpak vanuit handelingspraktijk verder vorm te geven.
In Ju.Wel werd gedurende de voorbije tijd met de inbreng van alle partners en 1FTE uit Vlaamse middelen, aangevuld met 1FTE uit lokale middelen van de stad Kortrijk volop ingezet op (1) het op punt stellen van een protocol gedeeld beroepsgeheim, (2) het verder uitwerken van de liaisonfunctie die de spil maakt tussen politie, parket, justitie en welzijn,(3) het waarmaken van casusoverleg en begeleidingstrajecten waarin het aanpakken van de kwaliteit van leven en het voorkomen van verder delictgedrag, vooropstaan en (4) het beogen van duurzaamheid door het nagaan van de effecten van ons handelen, dit alles met het oog op (5) solide inbedding. Dankzij de inbreng van expertise vanuit de PZ m.b.t. registratie, waarbij wij de inhoud aanleverden, konden we een registratiesysteem ontwikkelen aan de hand waarvan we mogelijke gevolgen van de tussenkomsten pogen na te gaan.
Het boeiende aan en een heel belangrijk neveneffect van een ketenaanpak, waarin coöperatie op lokaal vlak centraal staat, dicht bij de jongeren, gezinnen en betrokken diensten, is dat we elkaars rol, werk en maatschappelijk engagement beter leren kennen en respecteren.
De voorbije jaren werkten we met een 100-tal jongeren en hun context in Ju.Wel samen, dit in heel verschillende formats, o.m. in individuele trajecten, in situaties van delictgedrag en overlast in groep, in ouder-, moeder- en vadergroepen, met verschillende gemeenschappen, door gerichte bijeenkomsten rond thema’s waar context van wakker ligt, enz. Deze verscheidenheid toont dat we vraaggestuurd en op maat van de jongere en het netwerk werken, dat we beogen structuren te beïnvloeden en dat een Ju.Wel traject, weliswaar in een kader ontwikkeld wordt maar in geen module te vatten is.
De voornaamste aanmelders bij Ju.Wel waren tot nog toe gemandateerde voorzieningen, Gemeenschapsinstelling De Zande, politie, lokale overheid, parket, Justitiehuis Kortrijk, CGG Fronta, Vlaams Detentiecentrum Beveren,... Alle jongeren zijn tussen 12 en 25 jaar, de grootste groep op scharnierleeftijd waarbij een justitieel parcours dreigt, omdat ze vrijwel voortdurend gedragingen stellen waardoor ze justitieel in the picture blijven lopen. Voor de groepssituaties betreft het jonge tieners met ernstige zorgen m.b.t. delictgedrag en overlastgedrag.
Het opzet van Ju.Wel is verbinding creëren tussen jongeren en hun netwerk, tussen jongeren en professionals, tussen jongeren en politie, tussen justitiële diensten en hulpverlening, zo nodig tussen contexten onderling. Verder willen we vindplaatsgericht nabij zijn, werken op alle levensdomeinen die de jongere en/ of het netwerk aanbrengt, werken aan een waarden- en normenkader bij delictgedrag. Een verkenning van de situatie gebeurt binnen de 5 werkdagen na aanmelding bij de liaison door één van onze partners. Het traject duurt zo lang als nodig en zo kort als mogelijk. We zoeken aansluiting bij passende of reeds bestaande hulp. We bekijken huisvesting voor en na, middelen om te leven voor en na, netwerk voor en na, dagbesteding voor en na en of jongeren nog delicten (blijven) plegen.
Op de in het leven geroepen overlegfora –die we bewust heel beperkt houden- stemmen we samenwerking verder af, ontwikkelen we een werkzaam kader en leggen we fundamenten voor het verduurzamen van de samenwerking. Dit gebeurt in de lokale stuurgroep ketenaanpak Ju.Wel die minstens twee keer per jaar samenkomt, in het 2-wekelijks operationeel casusoverleg. Van hieruit worden linken gelegd met de Vlaamse stuurgroep ketenaanpak. Signalen uit de trajecten in Ju.Wel worden gerapporteerd en aangepakt in de gepaste overlegfora, zodoende evolutie in bijvoorbeeld stedelijk beleid, welzijnspraktijken en samenwerking met politiediensten te bewerkstelligen.
Onze begeleidershouding is niet handelingsverlegen maar gericht op actie, samenwerkend, doorzichtig, communicatief, niet aflatend, respectvol provocatief. We staan stevig in de schoenen en doen ons werk graag, met passie, gepaste humor en hoop. We halen inspiratie uit de methodieken Good Lives Model, Positieve Heroriëntering, Herstel, Nieuwe Autoriteit, Nieuwe Perspectieven bij Terugkeer.
Uit de praktijk
Getuigenis van een jongere
Van ‘hulp dient om me te pakken, nog nooit geholpen geweest, ik hou ze wel buiten,...’ naar ‘met u wil ik wel te maken hebben, gij gaat tenminste niet weg als ik begin te schreeuwen en te dreigen en ge draait niet rond de pot’. A.
Voorbeeld themagroep ouders uit een reeks van 5 thema - bijeenkomsten waarbij ouders zelf de thema’s aangeven die ze besproken willen zien
Toekomst
De projectfase van de 5 projecten loopt in het najaar 2024 af. We vinden decretale[9] en verdere grond voor een duurzame continuering in het decreet jeugddelinquentierecht en in de Vlaamse richtlijn lokale ketenaanpak jeugddelinquentie. De projecten kunnen dus verankerd en geïmplementeerd worden, gezien het decretaal kader dat multidisciplinaire samenwerking en integratie tussen de verschillende sectoren in deze bevordert. Problemen kunnen zo vroegtijdig gesignaleerd en aangepakt worden. Dit draagt hopelijk bij aan de preventie en de vermindering van jeugddelicten ten gunste van de betrokken jongeren, hun context, de eventuele slachtoffers en zo aan een vreedzaam samenleven.
[1] O.m. Ward,T. and Fortune, C.A. (2013), ‘The good lives model: Aligning risk reduction with promoting offenders’ personal goals’, European Journal of Probation, 5(2),29-46). (En Fortune, C.-A. (2018), ‘The Good Lives Model: A strength-based approach for youth offenders’, Aggression and Violent Behavior, 38, 21-30.
[2] https://vlaamsejeugdraad.be/storage/files/5dc0d7be-be04-4291-943d-8927cb7acff3/2308-advies-wijzigingsdecreet-jeugddelinquentie.pdf
[3] https://www.jeugdhulp.be/sites/default/files/documents/oproep_kandidaatstelling_integrale_ketenaanpak_%20welzijn-jusitie-lokale_%20besturen.pdf
[4] Ketenaanpak Intrafamiliaal Geweld - VK (vertrouwenscentrum-kindermishandeling.be)
cfr.ook drugbehandelingskamer die in een andere context, m.n. bij druggerelateerdedelicten, een liaison maakt tussen justitiële afhandeling en drughulp. DeGentse Drugbehandelingskamer (DBK) - Van Steenbrugge (vsadvocaten.be)
[5]FIX Genk FIX - Stad Genk
KOMPAS+ Antwerpen KOMPAS+ | Opgroeien; Kennisclip: Kompas+ |Opgroeien
SAMEN Mechelen Project SAMEN - StadMechelen
ZijDE Gent ZijDE - Voluit
Ju.Wel Kortrijk https://www.oranjehuis.be/_files/ugd/7464a1_904faae604424878858b4d41acf8f7ed.pdf
[6]cfr. Nota Vlaamse richtlijn lokale ketenaanpak jeugddelinquentie
[7] Jeugddelinquentierecht |Jeugdhulp
[8] https://www.jeugdhulp.be/sites/default/files/documents/oproep_kandidaatstelling_integrale_ketenaanpak_%20welzijn-jusitie-lokale_%20besturen.pdf
[9] https://codex.vlaanderen.be/PrintDocument.ashx?id=1031620&datum=&geannoteerd=true&print=false#H1117363
https://codex.vlaanderen.be/PrintDocument.ashx?id=1031620&datum=&geannoteerd=true&print=false#H1117365
Sabine Bourgeois, directie Oranjehuis en vzw Aura
