Maatschappelijke vragen
Rome werd niet in één dag gebouwd, laat staan dat men in één dag alle gevangenissen kan vervangen door kleinschalige detentiehuizen. Naast de praktische kwestie, komen er ook meteen enkele maatschappelijke vragen naar boven. Wil de bevolking dit wel? Zal er nog voldoende bescherming zijn van de maatschappij? Is dit wel nog een straf? Hoe denken de slachtoffers hierover? Dit zijn allemaal zeer terechte vragen waar vzw De Huizen zich dagelijks over buigt en onderzoek naar voert.
Transitiehuizen
Laten we eerst tot de kern van de zaak komen, alvorens we kritisch gaan analyseren. Vzw De Huizen besliste in 2017 om, naast het sensibiliseren voor een volledig nieuw detentiesysteem, ook concrete aanbevelingen te doen voor specifieke doelgroepen. We publiceerden een aanbevelingennota voor kwalitatieve en succesvolle transitiehuizen. Deze nota bracht de noden en behoeften in beeld van de doelgroep ‘gedetineerden 18 maanden voor voorwaardelijke invrijheidsstelling’. De overheid besliste om 100 plaatsen te voorzien in transitiehuizen, dit zijn kleinschalige voorzieningen waar gedetineerden worden klaargestoomd voor het leven na detentie. Het transitiehuis biedt de mogelijkheid om op een persoonlijke en gerichte manier te werken aan de toekomst van de gedetineerde. Een belangrijke overgangs- of transitiefase die ongetwijfeld een positief effect zal hebben op de re-integratiekansen.
Nood aan grondige hervorming
We ondervinden dagelijks dat het huidige gevangenissysteem zeer negatieve effecten veroorzaakt.
Maar we kunnen geen genoegen nemen met deze kleine verbetering. We ondervinden dagelijks dat het huidige gevangenissysteem zeer negatieve effecten veroorzaakt. De hoge recidive cijfers kunnen dit gemakkelijk bewijzen. Hoe kan het dat we na al die jaren nog steeds hetzelfde systeem uit de 18de eeuw gebruiken om te straffen? Onze expertise is enorm toegenomen, samen met de sociale wetenschappen en het vele onderzoek dat aantoont dat gevangenissen ziekmakend zijn. Natuurlijk zijn er al wat problemen erkend en aangepakt, maar het blijft bij kleine aanpassingen binnen datzelfde kader. Het is tijd om “out of the box” te denken en grondige hervormingen door te voeren. Het transitiehuis is hier een voorbeeld van, maar die grijpt pas in op het einde van de straf. Is het niet slim om vanaf dag één te werken aan de re-integratie?
Nieuwe doelgroep: jongvolwassenen
Vzw De huizen is in 2018 gestart met het luiden van de noodklok voor een volgende doelgroep die binnen de klassieke gevangenis absoluut verloren geraakt. Het betreft de jonge gedetineerden onder de 25 jaar. Als er één doelgroep is waarvoor een aparte benadering levensnoodzakelijk is, dan is het de groep van jongvolwassenen, die ergens tussen wal en schip vallen. Ze zijn nog niet volwassen, maar anderzijds ook geen kind meer. Zij bevinden zich op de loopplank tussen deze twee werelden. Als men tijdens dit proces van volwassenwording de jongere opsluit in een gevangenis, is de kans op het toebrengen van ernstige schade enorm groot. Jonge gedetineerden tussen 18 en 25 jaar horen niet thuis in het huidige gevangenissysteem waar een sfeer van wantrouwen en hiërarchie heerst, maar hebben nood aan een aangepaste vorm van detentie. Een detentievorm die op kleine schaal wordt georganiseerd, persoonlijk is, gedifferentieerd is volgens de noden en behoeften en bovendien in de lokale buurt verankerd is.
Loopplankhuizen
Wij vragen de federale regering om onze jongeren dringend uit het huidige penitentiaire systeem te halen.
Detentiehuizen voor jonge gedetineerden die volop aan het balanceren zijn op de loopplank naar volwassenheid, noemen we loopplankhuizen. Wij, vzw De Huizen, vragen de federale regering om onze jongeren dringend uit het huidige penitentiaire systeem te halen. Het is absoluut niet gunstig om deze doelgroep uit de maatschappij te verwijderen en op te sluiten bij de volwassenen. Dit betekent vaak een trieste start van de gekende vicieuze cirkel van opsluiting en herval. Het is wel gunstig om loopplankhuizen te realiseren waar 18-25 jarigen een straf kunnen uitzitten, waar beroep gedaan wordt op hun verantwoordelijkheid, waar tevens een brug gebouwd wordt tussen hun veelal problematische leefsituatie (woonst, werk, opleiding, netwerk, …) en hun toekomst.
Drie pijlers
Het concept van vzw De Huizen bestaat uit drie duidelijke pijlers. Een detentiehuis moet kleinschalig, gedifferentieerd en in de buurt verankerd zijn. Deze drie pijlers samen zijn de sleutel tot succes. Verschillende soorten onderzoek zijn er in geslaagd om dit te bewijzen. Helaas wordt nog te vaak gedacht dat elke pijler op zichzelf een grote verandering kan teweegbrengen. Zo denkt men bijvoorbeeld gedifferentieerd te werken door op verschillende secties in de gevangenis een ander soort aanbod te voorzien. Maar zo werkt het jammer genoeg niet. Hier ontbreekt de connectie met de buurt en de kleinschalige aanpak. Elke pijler kan niet op zichzelf het systeem veranderen. Alle drie de pijlers moeten samen geïntegreerd worden in een nieuw detentieconcept namelijk het detentiehuis. Hieronder worden de pijlers toegepast op de doelgroep 18-25jarigen in het loopplankhuis.
Kleinschalig
Het loopplankhuis moet kleinschalig zijn. Maar wat betekent dit precies? Bij kleinschaligheid kan men zowel spreken van een kwantitatieve benadering als van een kwalitatieve benadering. Wij geloven dat beide benaderingen essentieel zijn voor de uitbouw van een loopplankhuis. De kwantitatieve benadering duidt op ‘klein van schaal’. Een loopplankhuis kan plaats bieden voor één tot drie leefgroepen van 7 tot 10 jongvolwassenen. Wanneer men boven deze aantallen gaat wordt het moeilijk om het loopplankhuis te integreren in de sociale omgeving en gaat de persoonlijke aanpak verloren. Het is belangrijk dat deze drie leefgroepen niet gezien worden als één grote groep maar als drie aparte leefgroepen, die in hetzelfde gebouw of in dezelfde streek gehuisvest zijn. De kwalitatieve benadering van kleinschaligheid richt zich zowel op inhoudelijk als op bestuurlijk vlak. Het gaat over een persoonsgerichte aanpak, een goede communicatie met directe informatie, verantwoordelijkheid en het belang van regionale inbedding.
Onderzoek bewijst dat mensen zich in een kleinere setting meer ontwikkelen, een hoger niveau van zelfredzaamheid bereiken, veel meer vooruitgaan op vlak van communicatie en bovendien een hoger cognitief niveau bereiken. Een kleinschalig loopplankhuis zorgt ook meteen voor een hoge graad van participatie en verantwoordelijkheidszin. Als laatste zal de kleinschalige voorziening ingebed zijn in de regio, wat de kansen veel groter maakt om de overgang te maken naar de maatschappij. De afstand met het sociaal netwerk wordt kleiner en de beeldvorming van een jonge gedetineerde zal positiever worden. Allemaal zaken die een gunstig effect hebben op de re-integratie van de jongere.
Gedifferentieerd
De loopplankhuizen zijn gedifferentieerd op vlak van beveiliging, detentie-invulling en begeleiding. Het huidige gevangenissysteem voorziet één vast systeem voor bijna alle gedetineerden. Hebben alle gedetineerden hetzelfde niveau van beveiliging nodig? Hebben alle gedetineerden dezelfde noden? Alsof één soort pil alle zieken beter zou kunnen maken? Onmogelijk.
De vrijheidsstraf moet gedifferentieerd zijn. Negentig procent van de huidige gevangenispopulatie krijgt de beveiliging die zij nu niet nodig hebben. Hier moet in gedifferentieerd worden net zoals in de begeleiding, dag invulling, opleiding, werk, etc. Differentiatie zorgt voor een persoonlijke aanpak op maat van elke gedetineerde. Wil men de re-integratie bevorderen bij gedetineerden, dan moet men differentiëren. Hoofdzakelijk bij de doelgroep 18- tot 25-jarigen, die midden in hun ontwikkeling zijn.
Een groei- en ontwikkelingsplan (binnen De Huizen: oplossingsplan) zou de leidraad en het werkinstrument moeten zijn om het penitentiair traject vorm te geven. Het doel van dit plan is het bouwen van een sociaal netwerk rond de veroordeelde en het creëren van een rol voor de jongere binnen de samenleving. Het plan focust zich op het ondersteunen van wat goed loopt en tegelijkertijd op het aanvullen met nieuwe oplossingen en hulpbronnen voor de realisatie van de re-integratie.
Differentiatie betekent ook het aanbieden van een zinvolle dagbesteding, een persoonlijk tijdschema, begeleiding bij levenskeuzes, begeleiding naar zelfstandigheid (zelfstandig wonen, autonoom beheer van eigen financiën, ruimte geven voor eigen beslissingen, etc.) en het aanleren van samenleven in een ‘collectief’. Differentiatie uit zich ook in verschillende regimes, waarbij de ene meer ondersteuning biedt (bijvoorbeeld: alcohol- en drugtests in het kader van het oplossingsplan) en andere meer zelfstandigheid, en alle schakeringen daartussen. Zo voorzien wij gesloten, halfopen en open loopplankhuizen die dus uit een verschillende architectuur en beveiligingsgraad zullen bestaan.
In de buurt verankerd
Wanneer de jongere van zijn vrijheid beroofd wordt, wordt hij uit zijn natuurlijke habitat verwijderd en komt hij vandaag de dag terecht op een locatie waar alle verbindingen met de samenleving verbroken zijn. Is dit niet vreemd als het doel van de straf net is om de gedetineerde terug in die samenleving te re-integreren? Precies of je iemand leert autorijden aan de hand van enkele computerlessen in de woonkamer. Eenmaal die persoon met zijn auto de baan opkomt, zal dat ongetwijfeld ook niet vlot verlopen. Kunnen we allen akkoord gaan dat zonder echte praktijklessen op de baan, de kans op ongevallen sterk zal toenemen? Misschien is dit ook zo met criminaliteit.
Het loopplankhuis moet zodanig in de buurt verankerd zijn, dat er een goede wisselwerking ontstaat tussen beiden. Gedetineerden kunnen iets betekenen voor de directe omgeving (bijvoorbeeld: sociaal restaurant, bakkerij, fietsen-herstelwinkel, etc.) en de omgeving kan iets betekenen voor het loopplankhuis (bijvoorbeeld: onderwijs, opleidingscentra, sportinfrastructuur, etc.).
Het gebeurt te vaak dat gedetineerden hun voeling met de samenleving verliezen en op die manier totaal vervreemd geraken van de waarden en normen. Een loopplankhuis, dat in de buurt verankerd is, brengt veel mogelijkheden en oplossingen. Zo staat de gedetineerde niet ver van zijn gezin of familie en kan hij actief werken aan zijn sociaal netwerk, ook kan de gedetineerde iets terugdoen voor de samenleving en zijn er allerlei nieuwe mogelijkheden voor opleiding, werk en onderwijs.
Stand van zaken
Vzw De Huizen richtte in 2018 een werkgroep op met professionals uit verschillende hoeken. Deze werkgroep werd vervolgens opgesplitst in vier sub-werkgroepen die actief op zoek gingen naar de antwoorden op: Wie zijn de jongvolwassenen in detentie? Wat zijn de kenmerken van goede begeleiding voor die jonge mensen? Hoe ziet zo’n loopplankhuis er uit? Hoe communiceren we over de loopplankhuizen?
In 2019 werden alle antwoorden gepubliceerd in een aanbevelingennota voor kwalitatieve en succesvolle loopplankhuizen. Deze nota wordt tot op vandaag gebruikt om politici en organisaties te engageren en te informeren. Vzw De Huizen voert nog steeds campagne over dit onderwerp en legde al enkele goede politieke contacten. Ook lokaal begint het verhaal van de loopplankhuizen te weergalmen. We gaan door tot deze kwetsbare doelgroep een waardig alternatief krijgt voor hun detentieperiode. Op naar een penitentiaire heroriëntering voor de jongvolwassenen!
Vzw De Huizen/RESCALED
Organisaties in Portugal, Frankrijk, Noorwegen en Nederland sleutelen mee aan de realisatie van detentiehuizen. Deze Europese beweging heet RESCALED, en belooft grote resultaten te bekomen.
Vzw De Huizen schakelt de laatste maanden een versnelling hoger. Sinds september 2019 is ons concept internationaal gegaan. Organisaties in Portugal, Frankrijk, Noorwegen en Nederland sleutelen mee aan de realisatie van detentiehuizen. Deze Europese beweging heet RESCALED, en belooft grote resultaten te bekomen. Voor meer informatie kan u surfen naar www.RESCALED.org.
Natuurlijk blijven we met vzw De Huizen actief in België en zetten we ons in voor verschillende doelgroepen die niet thuishoren in de gevangenis. Voor ons is het eigenlijk duidelijk: niemand hoort thuis in de gevangenis. Het systeem heeft bewezen, ondank de goodwill van velen, toch steeds opnieuw te falen. Wij stellen, ondertussen met velen, het systeem in vraag en pleiten dagelijks voor een nieuwe vorm van detentie. Wat denk jij?
Het moge duidelijk zijn dat we nog een lange weg af te leggen hebben, weliswaar in kleine stapjes. Maar elke stap is de moeite waard! Elke stap is een stap dichter naar kleinschalige detentie en een stap verder weg van dat verouderde gevangenissysteem, die een verschrikkelijk hoge graad van recidive veroorzaakt.
