Heel wat jongeren in België groeien op in de jeugdzorg. Wanneer ze meerderjarig worden en (noodgedwongen) de overgang naar zelfstandigheid maken, hebben ze een aantal opties. Voor een kleine groep jongeren die in jeugdzorg verbleven, is de 18de verjaardag een kantelpunt waarop ze de hulpverlening de rug toe keren, het risico lopen om daarna door de mazen van het hulpverleningsnet te vallen en in de marge van de samenleving terecht te komen. Sommigen kiezen ervoor om beroep te doen op voortgezette jeugdhulp. Anderen kiezen ervoor om de jeugdzorg achter zich te laten en ondersteuning te krijgen binnen het hulpaanbod voor volwassenen.
Tijdens de overgang naar zelfstandigheid worden ze geconfronteerd met uitdagingen op verschillende levensdomeinen die eigen zijn aan hun verleden in jeugdzorg en de levensfase waarin ze zich bevinden. Dit vormt uiteraard een ontzettend grote aanpassing waarbij er vele obstakels op hun pad verschijnen, zoals de lastige zoektocht naar een eigen stekje, eenzaamheid, het beheren van een eigen budget, omgaan met het eigen verleden en stempels en vooroordelen,… .Veel van die obstakels blijken structureel van aard te zijn.
In de overgang van jeugdzorg naar zelfstandigheid vormt het Sociaal Huis een belangrijke partner. Als de jongere 18 jaar is, kan hij een leefloon aanvragen bij het algemeen begeleidingsteam. In de praktijk zien we zowel jongeren die nog beroep doen op voortgezette jeugdhulp bij De Aanzet CBAW (Jeugdzorg Emmaüs Mechelen) en Kaizen (Jeugddorp vzw) als jongeren die enkel nog ondersteuning krijgen binnen de volwassenenhulp.
Hoe het allemaal begon
In 2014-2015 organiseerde Cachet vzw een dialoogproject in Mechelen en omstreken met als doel samen op zoek te gaan naar een betere overgang van jeugdzorg naar zelfstandigheid. Het project resulteerde in de publicatie van ‘Sur ma Route’. In dit boek staan aanbevelingen omschreven gericht naar OCMW ’s om de overgang van jeugdzorg naar zelfstandigheid te faciliteren. Het project en de publicatie stellen de stem van de jongeren centraal.
In het verleden werkte het Sociaal Huis in Mechelen minder proactief en outreachend voor jongeren in en uit de jeugdzorg. Er was eveneens onvoldoende sprake van een integrale aanpak, georganiseerd vanuit de persoon en de vragen van de jongere. De publicatie van ‘Sur ma Route’ vormde de aanleiding om de werkwijze aan te passen.
Een (nieuwe) werkwijze
In de nasleep van ‘Sur ma Route’ richtten Cachet vzw, Jeugdzorg Emmaüs Mechelen en het Sociaal Huis in Mechelen een samenwerkingsverband op. Met ondersteuning van de samenwerkingspartners ging het Sociaal Huis aan de slag met de aanbevelingen uit ‘Sur ma Route’ en met de aanvullingen die hier in samenspraak op geformuleerd werden. Dit resulteerde in een nieuwe werkwijze om jongeren uit de jeugdzorg beter te ondersteunen in de overgang naar zelfstandigheid.
Hieronder volgen enkele speerpunten van de (nieuwe) werkwijze:
- Het Sociaal Huis koos ervoor om een aantal maatschappelijk assistenten van het algemeen begeleidingsteam te koppelen aan de jongeren en hun begeleiders van De Aanzet CBAW of Kaizen. Deze maatschappelijk assistenten noemen we ‘referentiemaatschappelijkwerkers’. Zij nemen specifiek de dossiers van de jongeren uit de jeugdzorg op. De jongeren komen via hun begeleider rechtstreeks in contact met een referentiemaatschappelijkwerker. Ze moeten niet meer langs het informatie- en doorverwijsteam gaan om daarna toegewezen te worden aan een maatschappelijk assistent die uiteindelijk het dossier verder zal opvolgen. Het is een enorme meerwaarde dat jongeren rechtstreeks bij een maatschappelijk assistent terechtkomen die hun hele traject zal opvolgen en dat ze slechts één keer hun verhaal moeten doen. De samenwerking tussen De Aanzet CBAW en het Sociaal Huis is voor beide partijen onmisbaar. Het zorgt ervoor dat beide diensten efficiënter kunnen werken en beter op elkaar afgestemd zijn.
- In 2016 publiceerde de Programmatorische Federale Overheidsdienst Maatschappelijke Integratie (POD MI) drie Frequently Asked Questions (FAQ’s) die toelaten om voor jongeren die in een voorziening van Bijzondere Jeugdzorg of in een vorm van Begeleid Zelfstandig Wonen verblijven automatisch een installatiepremie toe te kennen, af te zien van de onderhoudsplicht en een categorie ‘alleenstaande’ toe te kennen wanneer jongeren aan cohousing doen. Deze drie zaken kan elk OCMW verwezenlijken binnen de basiswetgeving door gebruik te maken van de discretionaire ruimte.
- In 2019 implementeerde het Sociaal Huis een kader voor hulpgelden die aan mensen in armoede toegekend kunnen worden om zaken te bekostigen die noodzakelijk zijn voor een menswaardig leven maar die ze zelf niet kunnen betalen. Jongeren uit de jeugdzorg kunnen hier ook beroep op doen. Een voorbeeld van zo’n hulpgeld zijn de kosten van een psycholoog die door het Sociaal Huis ten laste genomen kunnen worden.
- Sinds 2024 is er een nieuw lokaal toewijzingsmodel voor sociale woningen uit het patrimonium van de woonmaatschappij in het werkingsgebied Mechelen-Willebroek. 20% van de plaatsen zijn voorbehouden voor versnelde toewijzingen die te verdelen zijn over vijf verplichte doelgroepen. Jongeren uit de jeugdzorg behoren tot een van deze doelgroepen en krijgen in de praktijk sneller een sociale woning toegewezen.
Wat betekent dit nu voor de jongeren?
Uit de praktijkbevraging blijkt dat elke aanbeveling en aanvulling die geïmplementeerd werd, op zichzelf van betekenis is voor jongeren in de overgang van jeugdzorg naar zelfstandigheid. De grote kracht van de (nieuwe)werkwijze zit echter in de combinatie van de verschillende aanbevelingen en aanvullingen. Deze beïnvloeden elkaar onderling, wat meer toegevoegde waarde creëert dan enkel een optelsom van de verschillende acties. Met andere woorden: de betekenis van de nieuwe werkwijze is groter dan de som van de verschillende ingevoerde aanbevelingen en aanvullingen op zichzelf.
De nieuwe werkwijze betekent een verhoging van hun levenskwaliteit en maakt het verschil tussen overleven en leven op financieel, materieel en emotioneel vlak. Daarnaast zorgt het ervoor dat grondrechten worden uitgeput en dat de jongeren een meer menswaardig bestaan kunnen uitbouwen. Het biedt hen ook extra kansen om zelf richting te geven aan hun leven, zowel op korte als lange termijn. Door maximaal in hen te investeren op verschillende levensdomeinen krijgen ze gepaste hulp en kunnen moeilijkheden in de toekomst voorkomen worden, om zo generaties van kansarmoede te doorbreken.
Warme oproep
De praktijkbevraging toont aan dat de (nieuwe) werkwijze voor jongeren een wereld van verschil maakt. Ik roep graag andere OCMW’ s op om (delen van) de werkwijze te implementeren in de eigen werking om op grote schaal meer gelijkheid te creëren tussen de aanpak van de verschillende OCMW’ s en de overgang van jeugdzorg naar zelfstandigheid voor alle jongeren te vergemakkelijken.
Luna Bossaerts
Maatschappelijk werker bij een algemeen begeleidingsteam van Sociaal Huis Mechelen
Lange Schipstraat 27, 2800 Mechelen
+32 15 40 65 18
Wilt u meer lezen?
FAQ’s POD MI:
· Kunnen jongeren, komende uit een voorziening van Bijzondere Jeugdbijstand, die besluiten samen te wonen in een vorm van co-housing, beschouwd worden als alleenstaande? 23/11/2016: https://www.mi-is.be/nl/faq?search_api_fulltext=co-housing
· Mag het OCMW afzien van de terugvordering van leefloon bij onderhoudsplichtigen van jongeren komende uit een voorziening van Bijzondere Jeugdbijstand? 23/11/2016: https://www.mi-is.be/nl/faq?search_api_fulltext=onderhoudsplicht
· Wordt een jongere die een voorziening van Bijzondere Jeugdbijstand verlaat, beschouwd als ex-dakloze voor de toekenning van een installatiepremie ? 23/11/2016: https://www.mi-is.be/nl/faq?search_api_fulltext=installatiepremie
Link naar bachelorproef: Bachelorproef23-24 Bossaerts Luna definitief.pdf
Luna Bossaerts
